ELENA (Capítol V, tròç)

« Allan ! » çò digó, shens d’i pensar. E n’estó suspresa. Lo nom li èra vienut tot sol d’eth avant… Lo brum se sarrava amassa, a plaças, e a bèths còps que hadè lubre. Començava d’i véder. Lens de silenci. L’arrós, la tremblèira li gahè. Ua clara, plena de lutz, espessa com hum, de còc. La claror hadó en espessint. Pressat tot d’un còp, lo só que darrigava grans esquiç. Benlèu un tit. Enlà, lo gris deus pins vielhs. S’arrevirè. Un chic de lua, des·hèita, a l’esguit deu haudrèc, com un cravan. Dab lo brum, los pins pareishón eslindrats, e se perdèn dens lo haut. Branas totas esperlits, com camas de ralha. Las tronçonusas començavan de tossir, sec e pòc. L’Elena s’avisè que s’èra tornada méter fumar, de l’èrt atau agut. Lo gran talh de l’arriu, lusent, e tralhas dessús tralhas de brum. Lo só qu’i virolejava com podè, a traucs e eslacas, com dàlias meitat secs.
« Vui aqueth casau netejat, quan torni », ç’avè comandat lo son òmi a l’Elie. Aqueth casau, tornat, au miei de la sèga, lo véder totun enqu¨èra un còp. Lo son òmi qu’ac sabè, que s’i anava era estujar. Son darrèr arrecapt. Aqueth casau, tant vau díser son còs. Víver, brombà’s… Un còs, un casau… Enlargit de bailinas ancianas, de fremits, e deus eslamats d’i aver mau. En hons, lo doç de las brancas, e autament eslèrs e herròus de la pèth. Que se sarrava, que nadava, devath las
caras hueitivas a flor d’aiga, a flor de huelha, ací e enlà, sus la pèth. Dens l’espessor d’aquera gran aiga calma, que bassaculava, los uelhs arreborant. Qu’i cadè dens la soa cara – cara tot lo còs son – brum espés, e arrajaire.
S’avisèc que l’Elie èra arribat dijà dab las manèitas. « Abraca, çò digó, talha, còishe, hècis-me càder tot aquest gòrre ! » L’Elie s’èra gahat a desbuscar, a desarromecar. Las sègas, au cap d’ua pausa, que s’aflaquín d’abòrd. Que pogè an un cassi, e que hadó sautar sorelhs, lo jaune e lo verd, lo clar, lo roge. Que s’espalancava a balanç. Estó aus aubres un galòp, un gave dont s’esperracava. S’enterhurtavan los ahuecs. La palanca grana, la qui ic cobriva tot que, longa, s’esboní, e lo
cèu e lo casau dab. L’Elena s’èra recebuda dessús lo huelhum, shens briga se bolegar, au travèrs deus braç e de las camas. Devath la sang de las soas perpèras, qu’escotava l’Elie a s’i har, a se la dalhar. Era, que s’esquiçava.
Batalhèira de huelhèirs. S’entereslissavan. Lens granas de dalhaires. Lutz e nhacs, a las soas pochas, sas camas escamalarjadas, au còth. Sorelh d’en devath las perpèras, mes gran que non pas son espiar. Escochicas de jaugas, e tota sa pèth abranada au son dehens, a flòcs. Shens i pensèssi, lo nom que li vienó tot sol : «Allan !» çò digó. Au nom que se lo tirava de honsòcs sabè pas los quaus. Vivó, se metó a víver de las diferéncias deus anars, a las bailinas sons punhs d’ortics.
Un contratemps d’ortics. N’i avè pas digun enlòc. Sonque un gorgolh. Chòts. Los pins que se perdèn lo gris e lo blanc. Mudas hautas deu brum. Lo haudrèc, a pèrlas. L’Elena avè vist e pas vist. I sentiva aus ceths. Las hòugs flambèn. Lo só aubin que pojava a explosions. Lo brumàs que s’enluminava. De la part on l’Elie se l’avè arrevirada, tot qu’èra espalancat, e se trobè au bòrd deu cèu. La lua s’èra anoïda, com qui bohèssi an ua vitra. Lo só s’ic virava com podè.
S’esboishorlava dab la tos deus Mac Cullòchs. Ua taca de brum, dont se lhivè devath lo sorelh.
Bernat MANCIET,
Elena, roman, Federòp 1992, p. 25/26/27

VOCABULARI
Lubre : trauc de lum
A bèths còps : de temps en quan
Len : respiracion, alenar
Tremblèira : tremolèra, tremoladís, tremblament
Tit : ausèth, reipetit, recochic
Esguit : prumèra aparida, començament ; esguit deu dia : prumèras lustrors, punta deu jorn
Haudrèc : arrós
Cravan : goeland , gavian, ausèth de mar
Eslindrat : fin, eslançat, prim, eslongat en hautor
Esperlit : ondrat de pèrlas, de lusors
Ralha : arralha, aiga torrada, glaç
Talh : esquiç, talhadura, tròç de matèria (de mestior) copada dab un utís
Eslaca : hlaca, clòt d’aiga après la pluja
Arrecapt : d’arrecaptar : rengar, méter a l’acès, en ordi ; ací : refugi
Díder : varianta lanusqueta e girondina de díser (+ Bigòrra, Coseran, Comenge, Aran).
Sèga : petit bòsc de pins ; mes tanben mei lunh dens lo tèxte : arromèc
Brombà’s : raperà’s, soviéne’s
Enlargit : mei larg, eslargat
Bailina : gèst doç sus la pèth, careça
Eslamat : hlam brèu
Eslèr : lustror, clartat
Herròu : ariçament de la pèth
Manèita : (de man) utís, urdelha
Còishe : sinonime landés de mainat, de gojat, de dròlle
Gòrre : sason d’auton (Lana) ; ací, tot çò de produsit per l’auton.
Desbuscar : desboscar / tirar, enlhevar la lenha, los broishòcs, la husta
Desarromecar : tirar los arromècs
Aflaquir : viéner flac, moth
Esbonir : aclapar
Escamalarjada, escamalargada : qui a las camas escartadas
Escochicas : gratilhèras, chagòtas
Honsòc : pregondor
Muda : mudança, mudament, cambiament
Anoïda : aneientida, desapareishuda, honuda

COMPRENENÇA – REFORMULACION
1. On se passa l’accion ? A quin moment de la jornada ? Com es lo temps ?
2. Lo brum que crea ua desformacion deu paisatge. Com se semblan alavetz los pins ?
3. Çò que comanda l’òmi a l’Elie ? Perqué ?
4. Com hè l’Elie entà arribà’i ?
5. Qu’arriba a l’Elena ? Que hè a la fin deu tèxte ?

COMPRENENÇAAPREGONDIDA
1. « Lo gran talh de l’arriu » (l.10). Quina evocacion e’vs suggerís aqueth imatge ?
2. « Aqueth casau, tant vau díser son còs » (l.13). Segon vos, quau significacion poirem prestar ad aqueth imatge ? Çò que representa lo casau entà Elena ? Cercatz lo camp lexicau deu còs uman aplicat au casau.
3. A qué es implicitament comparat lo desboscatge de l’Elie ? Quins mots entertienen ua ambigu¨itat ?
4. Qui pòt estar l’Allan ?
5. Com comprenetz l’expression : « Lens granas de dalhaires » (l.28).
6. « La lua s’èra anoïda, com qui bohèssi an ua vitra » (l.38). Balhar un explic sus çò qui’s passa.

PRACTICA DE LA LENGA
1. Emplec deu pronom relatiu dont. En plaça de quau pronom relatiu s’emplega hens lo parçan de Manciet (a la Lana) ? De notar que la gent deu parçan disen pas « la Gran Lana », o « la Lana gran » mes tot simplament « la Lana ».
2. Enonciatiu que : Segon los parçans de Gasconha la frequéncia deu son emplec qu’es variadera. Que podem díser sus sa frequéncia d’emplec hens lo tèxte ?
3. Quau sinonime e podetz prepausar en plaça de tronçonusa que l’usatge corrent a consagrat ? Que’s poiré trobar benlhèu un (o mei d’un) neologisme (mot hargat), popular o sabent ?
4. « L’èrt » qu’es tanben un gallicisme. Çò qu’es lo mot corrècte ?
5. Trobatz sinonimes per «los uelhs arreborant» (l. 18).
6. L’occitan (gascon) parlat es considerat com « imatjat ». Los autors, poètas o romancièrs crean tanben d’autes imatges. Tiratz quauques exemples d’imatges d’autor deu tèxte.

EXPRESSION PERSONAU
1. Que pensatz de las relacions enter Elena e lo son òmi ? E’vs pareishen equilibradas ? Com se pòden caracterizar ? Pensatz que seré enqu¨èra possible uei d’aver relacions d’aquera traca ?
2. Que pensatz de l’escritura de Bernat Manciet ? Que’vs sembla modèrna o pas ? Perqué ?
 

ELENA, roman
COMENTARI

Dempuish mei de cinquanta ans Bernat Manciet aucupa ua gran plaça hens la literatura occitana. Pausa damorada dens lo circle deus iniciats, la soa òbra abondosa qu’ei auei coneishuda d’un public larg. Es la poesia qui davant tot es lo medoth d’aquesta òbra. Per citar quauques títols coneishuts : Accidents, Òdas, Per el Yiyò, Cantas deu Rei, Prova... e lo
monument Lo Gran Enterrament a Sabres qu’an hèit totun un chic d’ombra a la soa pròsa qui s’amerita mei. En pròsa, hens ua trilogia son estats publicats : Lo Gojat de Noveme, la Pluja, lo Camin de Tèrra, sons tres prumèrs romans. Puish Casau perdut, enfin Elena. Se divem definir l’escritura d’Elena, direm que sortís deu quadre estricte de la pròsa e pòt estar batiada « pròsa poetica » per se diferenciar de la « poesia en pròsa ». Elena, ua hemna que’s dèisha gahar peu desencantament. Que s’a perdut lo gost de víver après ua operacion cirurgicau qui la hè sofrir. E lo son òmi qui la va deishar. Lo son òmi que se’n va anar, e que la deisharà enter son frair d’eth, Elie, e un amic son, tot dus joens. Elena que
s’abandona au hat, ad aqueths gojats. Roman de l’adirèr, de la nostalgia, de l’avegèr qui gaha la gent au miei deu silenci e deu tristèr de la lana, ua mena de poson de l’amna, de la soletat, deu desencantament. Drama borgés ç’aurèn dit passat un temps. Benlhèu qu’Elena aima enqu¨èra lo son òmi. Mès benlhèu non ?… Enter saunei e realitat que’s dèisha emportar per las amors shens importància en un « suicidi morau » lent qui se la va amiar au suicidi vertadèr. Mes qu’es totun mei nostalgica que vertadèrament trista : la resignacion se l’a gahat lo dessús dempuish lo començament deu roman. En aqueth extrèit deu Capítol V, Elena que’s vien passejar dens son environament familièr qui la rassegura : l’ahorèst, lo casau. « Son darrèr arrecapt. Aqueth casau tant vau díser son còs » çò ditz l’autor. En aqueths passatges, qu’es lo sol moment quan Elena agís volontàriament. Tota la sobra deu temps que s’abandona… Dinc a la soa mòrt…